Nieuwe Bijbelvertaling is er ‘voor de komende generaties’

Velen kijken reikhalzend uit naar de nieuwe Bijbelvertaling (de NBV21) die in oktober van dit jaar verschijnt. Alle Bijbelteksten zijn bekeken en uiteindelijk zijn er 12.000 aanpassingen doorgevoerd/gedaan. Het grootste deel van deze nieuwe versie is dus hetzelfde gebleven als de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004.Een van de vertalers is Cor Hoogerwerf, gespecialiseerd in het Nieuwe Testament. Hij studeerde in Leiden, deed onderzoek aan de Vrije Universiteit en werkt nu bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgever van de NBV21. Hij maakte deel uit van het revisie/vertaalteam.

Waarom moest er een nieuwe Bijbelvertaling komen?
‘De NBV21 is eigenlijk geen nieuwe vertaling, maar een revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling. Sinds de verschijning van de Nieuwe Bijbelvertaling in 2004 heeft het Nederlands Bijbelgenootschap gezegd: kom met reacties. Velen hebben dat gedaan. Die zijn opgeslagen in een archief om hiermee later iets te gaan doen. Vanaf 2016 zijn we gestart met een herziening op basis van de lezerservaringen. Je weet als vertaler niet altijd hoe bepaalde passages bij lezers landen.’

Begin dit jaar was er wel een mediarelletje toen vrouwelijke theologen en academici bezwaar maakten tegen God met een hoofdletter ‘Hij’.
‘Het was voor mij wel verrassend omdat het in 2017 al was aangekondigd dat de eerbiedshoofdletters in de nieuwe vertaling zouden komen. Het gaat deze vrouwelijke theologen om het mannelijke beeld van God. Zij vinden dit een groot pijnpunt. Ik snap dit, maar je hebt wel te maken met de Bijbelse cultuur die nu eenmaal een patriarchale kant heeft. Daar ontkom je als vertaler ook niet aan. Maar volgens mij staat dat los van de eerbiedshoofdletter, want dat is een kwestie van eerbied. Soms hebben we wel dingen aangepast als dat op grond van de brontekst beter was. Zo wordt Ruth net als Boaz nu moedig genoemd, terwijl Ruth in de huidige vertaling nog betiteld wordt als bijzonder. Maar het is hetzelfde Hebreeuwse woord. Hiermee trek je de man-vrouw verhouding iets meer gelijk. Het is ook consistenter.’

In 2004 is juist gekozen om geen eerbiedshoofdleters te kiezen. Waarom?
‘Dat is best wel een lastige discussie. Toen is de lijn van de Groot Nieuwsbijbel doorgetrokken, waarin ook geen hoofdletter stond. Het belangrijkste argument was dat eerbiedshoofdletters in het Nederlands aan het verdwijnen waren. Dat is echter niet gebeurd. Bij presentaties rond de Bijbelvertaling van 2004 was vraag nummer één altijd: waarom geen eerbiedshoofdletters? De vertalers van toen konden het duizend keer uitleggen waarom die keuze was gemaakt, maar het landde niet. De argumenten bleken voor heel veel lezers niet overtuigend. Daarom is in 2017 het besluit genomen om in de NBV21 wel te kiezen voor eerbiedshoofdletters.’

Hoe ging het vertaalteam te werk?
‘Bij elk Bijbelboek was er brontaalkenner en een neerlandicus. De exegeet mocht als eerste voorstellen doen. De neerlandicus kon vervolgens ook wijzigingen voorstellen en keek of de voorstellen van de exegeet goed geformuleerd waren. Je moest als vertaalkoppel samen met een voorstel komen. Dan ging het naar een tweede vertaalkoppel dat er ook naar keek. Eventueel ging het weer naar het eerste koppel dat het aanpaste. Als laatste kwam de begeleidingscommissie aan bod. Op die manier werden alle wijzigingen gedragen door het hele team en de deskundigen van de begeleidingscommissie.’

Wat vind je een geslaagde aanpassing?
‘In 1 Korintiërs 13:13 staat nu nog: ons resten geloof, hoop en liefde. Veel lezers vonden dit geen geslaagde vertaling. Alsof je met iets blijft zitten. Het klinkt niet heel positief. In de nieuwe vertaling is dit veranderd naar: dit is wat blijft: geloof, hoop en liefde. Dat vonden we mooier geformuleerd.’

Je bent uiteraard benieuwd hoe de vertaling gaat vallen?
‘Jazeker. We hebben al wel mensen mee laten lezen. We hebben de verwachting dat deze vertaling als een verbetering wordt gezien. Ik twijfel er eigenlijk niet aan dat dat zo ervaren gaat worden. We gaan alle reacties en kritiek wel bewaren. Maar we denken nu nog niet aan een volgende revisie. Deze vertaling is er voor de komende generaties en misschien wel voor de hele 21e eeuw.’